Programcılıkta işlemlerimizi değişkenlerle yaparız. değişkeni bir kap gibi düşünebilirsiniz. Sözgelimi “Gün,” değişkenin adı ise bu değişkenin değeri Pazar, Pazartesi, Salı, vd., olabilir. Her değişken, türüne göre, ya bir ya da daha fazla değer tutar. Adından da anlaşılacağı gibi değişkenin değeri değişir! Bu değişikliği biz yapabiliriz; programın kendisi yapabilir.VBScript’te, bir çok başka bilgisayar programlama dilinden farklı olarak değişkenlerin tanımlanması , beyan edilmesi veya boyutlandırılması gerekmez. Belirtilmemiş, önceden tanımlanmamış bir değişkene değer atamaya kalkarsanız, VBScript bunu mükemmel şekilde kabul eder. Fakat bu kötü bir programcılıktır. İyi programcılık değişkenlerin önceden beyan edilmesini gerektirir. Bunu DIM komutuyla yaparız. DIM, Dimension (boyutlandır) kelimesinden kısaltılmıştır. Pek akıllıca görünmese de bu komut, bilgisayarın değişken yeri olarak bir bellek alanının boyutunu belirtmesini sağlar. Örnekler:
<%
DIM Gun, Ay, Ogrenci, Not
Gun = "Pazartesi"
Ay = "ocak"
Ogrenci = "ömer"
Not = 4
%>
Şimdi burada Gun, Ay, Ogrenci, Not adıyla dört değişken oluşturduğumuzu ve bunlara sırasıyla “Pazartesi,” “Ocak,” “ömer” ve “4” değerlerini atadığımızı görüyorsunuz. Bu noktada VBScriptyorumlayıcısına sorsanız, “Peki, söyle bakalım, Gun değişkeninin değeri nedir?” diye, yorumlayıcı size “Bunu bilmeyecek ne var? Elbette Pazartesi’dir!” derdi. Belki bu noktada siz de kendi kendinize “Pazartesi, Ocak ve ömer kelimeleri tırnak içinde iken, acaba 4 rakamı neden tırnak içinde değil?” diye soruyorsunuz. Güzel soru. Ama cevabı için biraz bekleyeceksiniz. Değişken isimleri, mutlaka harfle başlamalıdır; içinde noktalama işaretleri bulunamaz ve uzunluğu 255 karakteri geçemez
VBScript’in kullanılmaya hazır bir çok fonksiyonu vardır; bunlardan biri olan Array ile, kolayca dizi değişken oluşturabiliriz. Diyelim ki, Gunler(7) dizi-değişkenini gün adları ile doldurarak oluşturmak istiyoruz:
<%
Dim Gunler = Array ("Pazartesi" , "Salı" , "Çarşamba" , "Perşembe" , "Cuma" , "Cumartesi", "Pazar")
%>
ile hem dizi-değişkeni oluşturabiliriz; hem de değerlerini atayabiliriz. Bu suretle oluşturduğumuz dizi değişkenin üyelerine daha sonra sıra numaraları ile atıfta bulunabilirsiniz. Örneğin: <%=Gunler(6)%> bize Pazar’ı verir. Neden? Çünkü hayatlarının büyük bölümünü penceresiz ortamlarda geçiren kişiler olan dil tasarımcıları, sayı saymaya biz normal insanlar gibi 1’den değil 0’dan başlarlar; dolayısıyla Gunler dizi-değişkeni Gunler(0)’dan başlar.Bir başka örnek:
<% Option Explicit %>
<HTML>
<%
Dim Degisken(2), Toplam
Degisken(1) = "ömer"
Degisken(2) = "faruk"
Toplam = degisken(1) + Degisken(2)
%>
<% =Toplam %>
</HTML>
Sonuç: “ömerfarukr” değil mi? (Arada boşluk olmamasına aldırmayın şimdilik!) Peki; şimdi Degisken(1) değeri olarak tırnak içine alarak 5, Degisken(2) değeri olarak yine tırnak içinde 10 yazın. Programı tekrar çalıştırın. Sonuç? 510!? Peki; tırnakları kaldırın 5 ve 10’un çevresinden. Sonuç? 15. Oh, neyse! Bir an için VBScript matematik bilmiyor sandık! Bu durum VBScript’in matematik bilgisinin kıtlığından değil, tırnak içindeki değerlerin, VBScript ayrım yapmıyor bile olsa, karakter-dizisi (String) iken toplama işleminde ard arda eklenmesinden (concatenate) kaynaklanıyor. Tırnakları kaldırdığınızda, VBScript bu değerlerin sayı olduğunu anladı ve doğru işlemi, yani toplama işlemini yaptı. Şimdi VBScript’in değişkenleri ele alış tarzını daha iyi kavramak için Degisken(1) değeri olarak tırnak işareti koymadan kendi adınızı, Degisken(2) değeri olarak da soyadınızı yazın ve programı çalıştırın. Ne sonuç aldınız? VBScript’in kullandığı tek tür değişkene variant denir. Variant, karakter-dizini (String) de olabilir, sayı (Number) da. Fakat bir variant’ın içindeki değer, veri olarak nitelendiğinde şu türlerden birine girer:
Boolean : Değişkenin değeri True (doğru) ya da False (yanlış) olurlabilir. True’nun değeri 1, False’un değeri ise 0’dır.
Byte : 0 ile 255 arasında bir sayısal değer olabilir.
Double : Yüzen noktalı değer denilen veri türüdür. Pozitif sayılar için 4.9E-324 ile 1.8E308 arasında, negatif sayılarda -4.9E-324 ile -1.8E308 arasında bir değer alabilir.
Date/Time : Önceden belirlenmiş biçimlerde tarih ve zaman bilgisi içerir.
Empty : Tanımlanmış ancak henüz değer atanmamış (boş) değişken türüdür.
Error : Programın hata mesajlarını ve hata değerlerini tutar.
Integer : Noktalık bölüm içermeyen tamsayı verilerdir; değeri -32.768 ile +32.767 arasında olabilir.
Long : Noktalık bölüm içermeyen tamsayı verilerdir; değeri -2.147.483.648 ile 2.147.483.648 arasında olabilir.
Null : İçinde veri bulunmamak üzere tanımlanmış değişkenlerdir.
Object : Windows OLE Nesnelerini tutmak üzere tanımlanmış değişkenlerdir.
Single : Yüzen noktalı değer denilen veri türüdür. Pozitif sayılar için 1.4E-45 ile 3.4E38 arasında, negatif sayılarda –1.4E-45 ile -3.4E38 arasında bir değer alabilir.
String : Alfanumerik veri tutan değişkenlerin değeridir
ASP’nin Unsurları
ASP tasarımcısı olarak, biz gerçekte ASP’nin Nesneleri ile birşeyler yaparız; başka bir deyişle ASP kodlarımız bu nesnelere yöneliktir, onları kullanma ve onlardan bir sonuç alma veya onlara bir sonuç aktarma amacına yöneliktir. ASP’nin Nesneleri altı grupta toplanır:
Application/Uygulama : Bir ASP sitesi, gerçekte bir Uygulama Programı olarak görülür. Bu, HTML/CGI geleneğine aşina tasarımcı için yeni bir kavram. ASP’yi icad edenler; bir ziyaretçi bir ASP sayfasından girerek, bir sitede surfing’e başladığında, onu bir programı işleten bilgisayar kullanıcısı olarak görüyorlar. Böylece, sitemiz, her ziyaretçinin karşısına çıktığında “bir program çalışmış” gibi sayılıyor. Bu yaklaşımın Web tasarımcısı olarak bize kazandırdığı imkanları ele alacağız.
Session/Oturum : Bir ziyaretçi sitemize geldiğinde, hangi sayfamızı talep ederse etsin, bu bağlantı ASP açısından bir oturum sayılır. Her oturumun belirli bir süre devam eden özellikleri, değişkenleri ve değerleri vardır. Site tasarımında oturum özelliklerinden geniş ölçüde yararlanacağız.
Request/Talep : Browser’dan Server’a ulaşan bütün bilgiler, Request (Talep) nesnesinin ögeleridir. Bu nesneyi kullanarak, istemciden gelen her türlü HTTP bilgisini kullanırız.
Response/Karşılık : Server’dan ziyaretçinin bilgisayarına gönderdiğimiz bütün bilgiler, çerezler (cookie) ve başlıklar (Header) Response (Karşılık) nesnesinin ögeleridir. Bu nesneyi kullanarak ziyaretçiye göndermek istediklerimizi göndeririz.
Server/Sunucu : ASP, Web Server programını bir nesne olarak ele alır ve onun bize sağladığı araçları ve imkanları kullanmamızı sağlar.
ObjectContext/Nesne Bağlamı : Microsoft’un Transaction Server (MTS) programının sunduğu hizmetlere erişmemizi sağlar. MTS, ASP sayfaları içinden, uygulama programlarından yararlanmamızı sağlar. ASP uzmanlığınızı ileri düzeylere ulaştırdığınız zaman MTS ve ObjectContext nesnesinden yararlanabilirsiniz.